Ratujmy nasz mózg

Myśląc o demencji mam przed oczami poruszający obraz choroby Alzheimera pokazany w filmie „Ojciec” z wybitnymi rolami Anthony Hopkinsa oraz Olivie Colman. To przejmujące studium o przemijaniu i miłości, które burzy postępująca demencja. Silny oraz zabawny staruszek zostaje z dnia na dzień przez nią pokonany, traci kontakt z rzeczywistością, nie poznaje bliskich, jest zagubiony i przerażony. Córka desperacko próbuje wyrwać go z „ramion” choroby umysłu. Niestety w ostateczności pozostaje jej tylko opłakiwać ojca, którego już nie ma.

Wbrew temu, co w ostatnich latach było głównym problemem społecznym, to jednak nadal takie choroby jak Alzheimer czy Parkinson pozostają nieuleczalne.

Najnowszy raport WHO dosadnie stwierdza, że choroby neurodegeneracyjne są głównym problemem dzisiejszego świata, a sama demencja dotyka ponad 55 mln osób. Wiem już, że pewnych procesów nie jesteśmy w stanie zatrzymać, czy jednak możemy wpłynąć na czynniki, które mogą je potęgować?

1. Co to jest choroba Alzheimera?

2. Przyczyny choroby Alzheimera

3. Jakie są objawy choroby Alzheimera?

4. Kto pierwszy może zdiagnozować chorobę Alzheimera?

5. Etapy choroby Alzheimera

6. Jak leczyć chorobę Alzheimera?

7. Jak zapobiegać chorobie Alzheimera?

8. Betulina – innowacyjna substancja wspierająca pracę mózgu

Co to jet choroba Alzheimera?

Pierwszy raz została opisana w 1906 roku przez niemieckiego neuropatologa Aloisa Alzheimera. Zaobserwował u jednej ze swoich pacjentek postępujące zaniki pamięci, które połączone był z zaburzeniami funkcji motorycznych.

Choroba Alzheimera (Alzheimer’s disease – AD) jest najczęstszą przyczyną otępień w różnym wieku. Nie jest jednorodna, jednak dominuje w niej postać sporadyczna z zaburzeniami pamięci epizodycznej dotykająca pacjentów w wieku powyżej 65 lat. Może rozwijać się nawet kilkadziesiąt lat wcześniej zanim wystąpią kliniczne objawy otępienia. Często ciężką ją od razu zdiagnozować.

Przyczyny choroby Alzheimera

Etiologia choroby Alzheimera wciąż pozostaje nie do końca poznana. Jej przebieg oraz występowanie jest zależne od wielu parametrów m. in. uwarunkowań genetycznych oraz czynników zewnętrznych takich jak zanieczyszczenie środowiska czy niewłaściwa dieta.

Uszkodzenie OUN następuje na skutek odkładania się w przestrzeni międzykomórkowej agregatów β-amyloidu oraz hiperfosforylowanego białka tau (w przestrzeni wewnątrzkomórkowej). Tworzące się złogi prowadzą do apoptozy neuronów. Dodatkowo obecność wysokich stężeń jonów metali (miedzi, cynku, glinu czy żelaza) generuje reaktywne formy tlenu przez co zwiększa poziom stresu oksydacyjnego, który również nasila apoptozę.

Inny model choroby Alzheimera przedstawili ostatnio kanadyjscy naukowcy z Krembil Brain Institute. Uważają, że jest to autoimmunologiczna choroba układu odpornościowego mózgu.

Rozwój medycyny sprawił, że nasza średnia życia nadal wzrasta, przez co odnotowuje się wzmożone występowanie schorzeń neurodegeneracyjnych. Komórki nerwowe zostają trwale uszkodzone, co przekłada się na sprawność umysłową (np. demencję) lub czynnościową (np. problemy z poruszaniem się – ataksja).

Jakie są objawy choroby Alzheimera?

Na początku pojawiają się problemy z pamięcią bieżącą, które utrudniają podstawowe czynności życiowe. Chorzy nie potrafią zapamiętać nowych informacji, a także ich utrwalić. Wielokrotnie powtarzane te same pytania oraz czynności to często obserwowane objawy, które lekarzom zgłaszają rodziny pacjentów. W kolejnych stadiach choroby zostają zaatakowane inne obszary mózgu. Pojawiają się objawy takie jak: trudności w realizacji obowiązków domowych i zawodowych, w planowaniu i rozwiązywaniu problemów. Pacjent ma problem z przypomnieniem sobie znaczenia powszechnie używanych wyrazów i definicji, gubi przedmioty. Zaczyna wycofywać się z relacji społecznych. Jego zachowanie często objawia się rozchwianiem emocjonalnym, czuje niepokój lub nadmierne pobudzenie. To wszystko skutkuje niezdolnością do samodzielnego życia i wymaga pomocy ze strony bliskich.

Jedną z przyczyn późnej diagnozy choroby Alzheimera jest kojarzenie otępienia tylko z niedołężnymi osobami w podeszłym wieku z bardzo zaawansowanymi zaburzeniami poznawczymi. Takie nasilenie zaburzeń jest charakterystyczne dla schyłkowej fazy otępienia, która pojawiaj się nawet kilkanaście lat po wystąpieniu pierwszych objawów klinicznych. Rozpoznanie początków choroby Alzheimera często bywa niedostrzegalne przez otoczenie. Zaniki pamięci czy dualizm emocjonalny bardziej są kojarzone z przemęczeniem lub stresem. Niekiedy powtarzalny rytm codziennego życia, stałe obowiązki powodują, że nie zauważamy problemu. To zwykle nagłe i niespodziewane wydarzenie np. choroba, śmierć bliskiej osoby czy pobyt w szpitalu uruchamiają lawinę zdarzeń, które ujawniają otępienie. Bywa także, że członkowie rodziny ukrywają problemy poznawcze pacjenta przed innymi, a i sami pacjenci z początkowymi objawami choroby bagatelizują je.

10 głównych symptomów Choroby Alzheimera

1. Zaburzenia pamięci (na początku pacjent dobrze pamięta wydarzenia z odległej przeszłości, ale szybko zapomina o sytuacjach bieżących)
2. Trudności w wykonywaniu codziennych prac domowych
3. Zaburzenia językowe tzw. „wypadanie słów”
4. Zaburzenia orientacji (na początku w nieznanej okolicy, następnie także w znanym otoczeniu,a w stadium zaawansowanym w orientacji własnego mieszkania)
5. Kłopoty w ocenie
6. Zaburzenia myślenia abstrakcyjnego
7. Gubienie rzeczy (często chory podejrzewa najbliższą osobę o świadome chowanie jego przedmiotów, tak aby nie mógł ich znaleźć)
8. Zmiany nastroju (irytacja, zdenerwowanie, niepokój)
9. Zmiany osobowościowe
10. Utrata inicjatywy

Należy jednak wyraźnie zaznaczyć, że osoby będące w początkowej fazie choroby Alzheimera nie wymagają stałej i pełnej opieki. Często znajomi czy rodzina dziwią się postawionej diagnozie, nie zgadzając się z rozpoznaniem i opinią specjalistów. Zaburzenia neurologiczne u pacjenta przypisują wiekowi, istniejącym chorobom, spadkowi sprawności fizycznej lub zaburzeniom nastroju. Niekiedy nalegają na odstawienie leczenia. Niestety z upływem czasu stan pacjenta ulega pogorszeniu, mimo dobrze dobranej farmakoterapii oraz pozytywnej reakcji na leki. Bardzo często pacjenci nadal zachowują czynności samoobsługowe, jedynie nie umieją bezpiecznie funkcjonować poza swoim domem. W ostatnim etapie procesu otępienia następuje całkowita utrata samodzielności, pacjent nie ma już kontaktu z otoczeniem, zaburzona zostaje jego świadomość. To ten moment kiedy wymaga już całkowitej opieki.

Kto pierwszy może zdiagnozować chorobę Alzheimera?

Lekarz POZ jest pierwszym specjalistą, który może umiejętnie zdiagnozować pierwsze objawy otępienia u pacjenta. Zaznaczmy tutaj wyraźnie, że najważniejszy jest wywiad jaki lekarz rodzinny zbierze od samego pacjenta i jego bliskich. To głównie od niego zależy dalszy postęp w opiece nad chorym. Mimo ograniczonych możliwości diagnostycznych, zawsze może skierować pacjenta do lekarza specjalisty: neurologa, geriatry czy psychiatry.

Kolejnym etapem są badania laboratoryjne, które pozwolą wykluczyć inne potencjalne przyczyny wpływające na pogorszenie sprawności poznawczej. Są to morfologia krwi, oznaczenie w surowicy stężeń glukozy, witaminy B12, kwasu foliowego, hormonu TSH oraz biochemicznych parametrów czynności wątroby i nerek.

Ważnym elementem wstępnej diagnozy są również testy przesiewowe:

• Krótka skala oceny stanu poznawczego (Mini-Mental State Examination – MMSE),
• Montrealska skala oceny funkcji poznawczych (Montreal Cognitive Assessment – MoCA),
• test Mini-Cog,
• test rysowania zegara.

Etapy choroby Alzheimera

Według często stosowanej Skali Ogólnej Deterioracji (GDS) i FAST (Functional Assessment Staging) można wyróżnić następujące stadia choroby:

Jak leczyć chorobę Alzheimera?

W leczeniu lekkiej i średniozaawansowanej fazy AD stosuje się leki z grupy inhibitorów acetylocholinoesterazy (Donepezil, Rywastygmina). Rywastygmina poza formą tabletek doustnych występuje także w postaci plastrów (to dobra alternatywa dla pacjentów odmawiających leków doustnych czy wykazujących problemy z połykaniem).

Innym lekiem stosowanym w leczeniu umiarkowanej i zaawansowanej fazy choroby jest antagonista receptora NMDA (N-metylo-D-asparaginowego) memantyna.

W zaburzeniach psychopatologicznych stosujemy również doraźnie: promazynę haloperidol, chlorprotiksen czy lewopromazynę. Lekiem o dużej skuteczności jest także karbamazepina. Popularnymi preparatami nootropowymi są: piracetam, nicergolina czy winpocetyna.

Inne metody terapii:

• głęboka stymulacja mózgu
• hortiterapia („terapia ogrodem”)
• aktywność fizyczna

Jak zapobiegać chorobie Alzheimera?

Obecnie nie ma możliwości całkowitego wyleczenia Choroby Alzheimera. Warto jednak podejmować działania profilaktyczne, które mogą uchronić przed wystąpieniem otępienia w wieku starczym.

1. Dieta
• Dieta śródziemnomorska

Charakteryzuje się wysokim spożyciem owoców, warzyw, orzechów, roślin strączkowych, świeżych ryb i oliwy z oliwek, przy umiarkowanym spożyciu alkoholu (czerwonego, wytrawnego wina). Przestrzeganie tej diety przez co najmniej 5 lat powodowało zwiększenie całkowitej objętości mózgu, a także mniejszy ubytek istoty szarej i białej.

• Dieta DASH

Opracowano ją w celu zmniejszenia ryzyka rozwoju nadciśnienia tętniczego oraz chorób sercowo-naczyniowych. Charakteryzuje się zwiększeniem spożycia produktów roślinnych oraz ryb, a ogranicza ilość sodu i tłuszczu. Stosuje się niskotłuszczowe produkty mleczne, ogranicza spożycie czerwonego mięsa, soli oraz alkoholu. W diecie DASH zaleca się spożywanie produktów pełnoziarnistych, orzechów oraz nasion, a wyklucza produkty przetworzone.

• Dieta MIND

To połączenie diety śródziemnomorskiej i diety DASH. Jej podstawę stanowią pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, owoce jagodowe, orzechy i nasiona, ryby i owoce morza. W porównaniu z dieta śródziemnomorską i DASH zaleca wprowadzenie do jadłospisu dużej ilości zielonych warzyw.

2. Aktywność fizyczna – minimalnie 150 minut tygodniowo, redukcja wystąpienia chorób o podłożu neurodegeneracyjnym nawet do 25%.
3. Aktywność psychiczna – czytanie, granie, nauka
4. Zaangażowanie społeczne – odwiedzanie znajomych i rodziny, chodzenie do kina, na zakupy
5. Zapobieganie depresji
6. Walka z nałogami (palenie papierosów)

Istnieje też szereg substancji pochodzenia naturalnego, które również wpływają na poprawę funkcji poznawczych m. in. kozieradka czy kurkumina.

Betulina – innowacyjna substancja wspierająca pracę mózgu

Betulina jest związkiem chemiczny naturalnie występującym w korze brzozy. Jako substancja ma postać białego, krystalicznego proszku. Jej dobroczynne właściwości znane były już w średniowieczu. To właśnie betulinie przypisuje się charakterystyczny biały kolor brzozy. Została wyizolowana w 1788 roku przez Lowitza jako jedna z pierwszych substancji naturalnych. Betulina i jej pochodne posiadają szerokie spektrum aktywności biologicznej już przy niskich stężeniach. Działają w szerokim zakresie terapeutycznym zarówno przeciwzapalnie, przeciwnowotworowo, przeciwalergiczne, antywirusowo, antybakteryjnie, przeciwgrzybiczo, wspomagają także odporność.

Najnowsze badania przeprowadzone w jednym z innowacyjnych ośrodków naukowych potwierdziły działanie neuroprotekcyjne betuliny, co wydaje się bardzo obiecujące zwłaszcza w leczeniu przyczynowym chorób neurodegeneracyjnych, w tym choroby Alzheimera. Suplement diety Betula Forte stanowi unikalne połączenie betuliny w dawce 50 mg, γ-cyklodekstryny – zwiększającej rozpuszczalność i biodostępność betuliny oraz tiaminy (witaminy B1) w dawce 0,33 mg. Poprawia pamięć zarówno krótką jak i długotrwałą, wpływa pozytywnie na percepcję, stymuluje aktywność mózgu, koncentrację oraz sprawność intelektualną. Istnieje więc ogromna szansa, że spowolni rozwój choroby Alzheimera już na bardzo wczesnym jej etapie.

Piśmiennictwo:

1. N.K. Isaev, E. V Stelmashook, E.E. Genrikhs, Rev. Neurosci., 2020, 31, 233
2. J. Żygowska, A. Szymańska: Rola metali w rozwoju choroby Alzheimera i Parkinsona; wiad. chem. 2022, 76, 1-2
3. M. Gaweł, A. Potulska-Chromik: Choroby neurodegeneracyjne: choroba Alzheimera i Parkinsona; Postępy Nauk Medycznych, t. XXVIII, nr 7, 2015
4. A. Kępczyńska, A. M. Woźnicka: Mroki niepamięci; Wiedza i Życie, 5.07.2012
5. Z. Zdrojewicz, B. Jastrząb i in.; Hortikuloterapia – moc ukryta w ogrodach; Medycyna Rodzinna, 2 (20), 2017
6. K. Wieczorkowska-Tobis: Dieta MIND – co wiemy o jej efektywności, Postępy Dietetyki w Geriatrii i Gerontologii; 2016;1:5-8
7. B. Hausz-Piskorz, K. Buczkowski: Diagnostyka i leczenie choroby Alzheimera w warunkach praktyki lekarza rodzinnego; Forum Medycyny Rodzinnej 2013, tom 7, nr 4, 198–207
8. https://naturapluszdrowie.pl/niesamowite-wlasciwosci-kory-brzozy-i-betuliny/
9. https://biotomed.pl/
10. https://careexperts.pl/alzheimer/choroba-alzheimera-etapy

Publikacje zamieszczone na niniejszym blogu mają charakter informacyjno-poglądowy. Żaden wpis nie stanowi porady medycznej ani farmaceutycznej dostosowanej do konkretnej sytuacji. Uzyskane informacje mogą nie być wystarczające do podjęcia jakiejkolwiek decyzji przez użytkownika dotyczącej np. zdiagnozowania problemu czy dawkowania produktów leczniczych. Wszelkie materiały zamieszczone na stronie internetowej wyrażają jedynie osobiste opinie autora w oparciu o doświadczenie oraz literaturę przedmiotu. Autor nie ponosi odpowiedzialności za szkody wynikające ze stosowania się do treści zawartych na blogu. Przed podjęciem jakichkolwiek działań mających wpływ na życie lub zdrowie należy skontaktować się z lekarzem lub farmaceutą w celu otrzymania porady dostosowanej do indywidualnej potrzeby.

Masz pytania? Zapytaj farmaceuty: apteka@abcapteka.pl