IBS – jak rozpoznać, jak leczyć?

Zespół jelita drażliwego (IBS – Irritable Bowel Syndrome), dawniej nazywany nerwicą jelit, to choroba czynnościowa układu pokarmowego, z którą do lekarzy pierwszego kontaktu oraz gastrologów zgłasza się coraz większa liczba pacjentów. Występuje u około 15-20% całej populacji, częściej dotyka kobiet oraz osób w wieku 30-40 lat.

IBS pogarsza komfort codziennego życia, bywa mylony z innymi schorzeniami, dlatego tak ważna jest jego diagnostyka. Objawia się biegunkami lub zaparciami, które często mogą występować naprzemiennie. Dodatkowo towarzyszą im wzdęcia oraz ból brzucha.

1. Jakie są przyczyny IBS?

2. Jak rozpoznać IBS?

3. Jakie badania należy wykonać w diagnostyce IBS?

4. Jakie są objawy zespołu jelita drażliwego?

5. Jak leczyć IBS?

6. Leki stosowane w zespole jelita drażliwego

7. Probiotyki a IBS

8. FODMAP w zespole jelita drażliwego

Jakie są przyczyny IBS?

Etiopatogeneza IBS jest bardzo złożona i nadal nie do końca poznana. Główną przyczyną są zaburzenia mikroflory jelitowej, które wpływają na czynniki neurogenne, endokrynne oraz immunologiczne. Dochodzi wówczas do zakłóceń interakcji jelitowo-mózgowej.

W wyniku zaburzeń homeostazy ilość dobroczynnych bakterii ulega zmniejszeniu, co prowadzi do rozregulowania pracy układu pokarmowego.

W IBS spada ilość bakterii z rodzaju: Lactobacillus i Bifidobacterium, a zwiększa się ilość Streptoccocus, Clostridium spp., Escherichia coli.

Inne czynniki patogenne:

• Zaburzenie immunologiczne w jelicie oraz w ośrodkowym układzie nerwowym (u 50-80% pacjentów istnieje korelacja między stresem a nasileniem objawów).

• Nadwrażliwość trzewna (wzrost produkcji serotoniny i substancji P powoduje zwiększenie odczuć bólowych z przewodu pokarmowego).

Mikroflora jelita ludzkiego wytwarza duże ilości gazów, które znajdują się w przewodzie pokarmowym np. dwutlenek węgla, wodór, metan czy siarkowodór. Siarkowodór jest od niedawna klasyfikowany, jako neuromodulator indukujący ból trzewny poprzez wywoływanie stanów zapalnych w obrębie jelit.

• Nieprawidłowa motoryka przewodu pokarmowego.

• Czynniki genetyczne współistniejące z czynnikami środowiskowymi.

• Zaburzenia psychospołeczne.

• Przebyta infekcja.

• Stosowanie w przeszłości dużej ilość antybiotyków.

• Nawyki żywieniowe.

Jak rozpoznać IBS?

Diagnostyka IBS jest często trudna i złożona. Wymaga przeprowadzenia wielu badań o charakterze klinicznym, jak i wnikliwej obserwacji pacjenta.

W latach 70. opracowano pierwsze kryteria diagnostyczne (Kryteria Manninga), a w 1990 r. dopracowano je i nazwano Kryteriami Rzymskimi I. W 1999 r. opublikowano Kryteria Rzymskie II, w 2006 r. Kryteria Rzymskie III. Od 2016 r. obowiązują Kryteria Rzymskie IV.

Wg. Kryteriów Rzymskich IV IBS to nawracający ból brzucha, który występuje przynajmniej raz w tygodniu przez okres 3 ostatnich miesięcy oraz spełnia przynajmniej dwa poniższe warunki: związany jest z wypróżnieniem, ze zmianą częstości wypróżnień lub ze zmianą konsystencji stolca. Objawy występują, co najmniej 12 miesięcy od rozpoznania.

Końcowa diagnoza stawiana jest najczęściej po 2-3 latach. Najnowsze wytyczne mówią o rozpoznawaniu IBS jedynie na podstawie objawów klinicznych, ponieważ nie wykrywają go żadne testy diagnostyczne. Badania laboratoryjne krwi lub sonograficzne (np. USG jamy brzusznej) mogą jedynie wykluczyć występowanie innych chorób.

Jakie badania należy wykonać przy diagnostyce IBS?

• Morfologia krwi, OB, CRP, TSH.
• Badania przesiewowe w kierunku celiaklii.
• Kolonoskopia u osób po 50. roku życia (szczególnie wskazana przy zaburzeniach wchłaniania żelaza, obciążeniu genetycznym rakiem jelita grubego).
• Badanie mikrobiologiczne oraz parazytologiczne kału.
• Oznaczenie kalprotektyny (markeru stanu zapalnego organizmu) w stolcu.
• Test oddechowy w kierunku SIBO (Zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego).

W IBS nie obserwujemy występowania krwi w stolcu, problemów ze snem czy ubytku masy ciała.

Jakie są objawy zespołu jelita drażliwego?

Zgodnie z Kryteriami Rzymskimi IV wyróżniamy następujące typy IBS:

1. Postać z przewagą biegunek (diarrhoea predominant IBS – D-IBS).
2. Postać z przewagą zaparć (constipation predominant IBS – C-IBS).
3. Postać mieszaną (mixed IBS – M-IBS).
4. Postać niesklasyfikowaną (undefined IBS – U-IBS).

Typ czwarty jest najbardziej niestabilny, a różne okresy choroby mogą być klasyfikowane do innych grup.

Innymi objawami są:

• wymioty;
• wzdęcia;
• oddawanie gazów;
• uczucie pełności bezpośrednio po posiłku;
• pieczenie i ból w nadbrzuszu;
• uczucie zalegania pokarmu w żołądku;
• stany niepokoju, zmęczenie;
• podatność na stres;
• bóle głowy.

Jak leczyć IBS?

Leczenie ma najczęściej charakter indywidualny, u którego podstawy leży psychoterapia. Większość pacjentów potrzebuje jedynie edukacji bez konieczności leczenia farmakologicznego.

Leki stosowane w zespole jelita drażliwego:

• leki przeczyszczające (makrogole, sole magnezu, nasiona babki płesznik);
• leki rozkurczowe (mebeweryna, hioscyna);
• leki przeciwbiegunkowe (loperamid);
• antybiotyki (rifaksymina);
• leki serotoninergiczne (alosetron);
• leki przeciwdepresyjne (benzodiazepiny, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny).

Kwas masłowy i jego pochodne

Od wielu lat w leczeniu IBS stosuje się również maślan sodu (Debutir, Butiner 500).

Dlaczego warto stosować takie preparaty?

Przede wszystkim kwas masłowy jest substancją bezpieczną o szerokim spektrum działania, co zostało potwierdzone wieloma badaniami klinicznymi. Główne jego funkcje to:

• regulacja czynności motorycznej układu pokarmowego;
• zmniejszenie nadwrażliwości trzewnej;
• działanie przeciwzapalne przez obniżenie stężenia cytokin;
• kształtowanie składu mikroflory jelitowej.

Obniżenie stężenia kwasu masłowego obserwujemy głównie u pacjentów w zespole jelita drażliwego z przewagą biegunek. Dodatkowo wpływa pobudzająco na jelitowe wchłanianie zwrotne sodu i wody.

W metodach niekonwencjonalnych stosuje się olejek z mięty pieprzowej, akupunkturę, zwiększoną aktywność fizyczną, a nawet hipnozę.

Probiotyki a IBS

Skuteczność probiotyków w leczeniu zespołu jelita drażliwego jest powszechnie znana. Zaleca się stosowanie takich, które zostały przebadane pod kątem bezpieczeństwa i przydatności oraz dopasowane do konkretnej grupy pacjentów.

Innowacyjną metodą jest przeszczep mikroflory jelitowej FMT (faecal microbiota transplantation), która polega na podaniu zawiesiny kału od zdrowego dawcy (może nim być członek rodziny) przy pomocy wlewu doodbytniczego lub zabiegu kolonoskopii.

W głównej mierze skuteczność probiotyków zależy od danego szczepu. Najczęściej stosowane są: Lactobacillus plantarum 299v, Saccharomyces boulardi, Bifidobacterium infanti.

Preparatem zawierającym Lactobacillus plantarum 299v jest Sanprobi IBS poprawiający motorykę przewodu pokarmowego. Podobnie działa Bifidobacterium infantis 35624 (Alflorex Symbiosis), który sprawdza się zarówno w postaci z przewagą biegunki jak i w typie zaparciowym.

VIVOMIXX oraz VSL#3 to wieloszczepowe suplement diety zawierające 450 miliardów żywych bakterii: Bifidobacterium longum DSM24736, Bifidobacterium breve SM24732, Bifidobacterium infantis DSM24737, 4 szczepy Lactobacillus (Lactobacillus acidofilus DSM24735, Lactobacillus plantarum DSM24730, Lactobacillus paracasei DSM24733, Lactobacillus delbrueckii ssp. bulgaricus DSM24734) oraz Streptococcus thermophilus DSM24731.

Zastosowanie probiotyków może przywrócić prawidłową interakcję między wszystkimi składowymi szlaku osi mózgowo-jelitowej.

FODMAP w zespole jelita drażliwego

Dieta zawierająca duże ilości węglowodanów, tłuszczy, kofeiny, ostrych przypraw czy alkoholu potęguje występowanie objawów IBS.
Wielu dietetyków i lekarzy zaleca zastosowanie u takich pacjentów diety z niską zawartością FODMAP (Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols). L-FODMAP jest oparta na spożywaniu pokarmów o niskiej zawartości fruktozy, laktozy, fruktanów, galaktanów oraz polioli. Jest ona wprowadzana etapowo oraz dobierana indywidualnie do pacjenta. Należy jednak pamiętać, że nadal jest to metoda nowa i w pewnym stopniu doświadczalna. Jej zastosowanie to wyeliminowanie wielu składników żywieniowych, które dostarczają nam błonnik, żelazo, witaminy z grupy B, witaminę D, a także naturalne antyoksydanty. W związku z tym powinna być koordynowana przez odpowiednich specjalistów.

Piśmiennictwo:

1. Adrych K.: Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych; FORUM MEDYCYNY RODZINNEJ 2018; 12(6): 224–233
2. Dworzański T., Fornal R., Koźba Ł., Celiński K., Dworzańska E: Rola mikrobioty jelitowej w zespole jelita nadwrażliwego; POST HIG MED DOSW (online), 2018; 72: 215-226
3. Kotunia A, Pietrzak P, Guilloteau P, Zabielski R.: Kwas masłowy w przewodzie pokarmowym; PRZEGL GASTROENTEROL 2010; 5(3): 117-22
4. Mulak,A., Smereka A., Paradowski L.: Nowości i modyfikacje w Kryteriach Rzymskich IV; GASTROL KLIN 2016, 8(2): 52–61
5. Pawlak K., Rudzik R., Lewiński M., Majcher S., Słuczanowska-Głąbowska S.: DIETA L-FODMAP W LECZENIU ZESPOŁU JELITA DRAŻLIWEGO; BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – L, 2017, 2: 179–183
6. Roy CC, Kien CL, Bouthillier L, Levy E.: Short-chain fatty acids: ready for prime time? NUTR CLIN PRACT 2006; 21(4): 351-66
7. https://www.mojbrzuch.pl/zespol-jelita-drazliwego-przyczyny-objawy-i-formy-ibs/

Publikacje zamieszczone na niniejszym blogu mają charakter informacyjno-poglądowy. Żaden wpis nie stanowi porady medycznej ani farmaceutycznej dostosowanej do konkretnej sytuacji. Uzyskane informacje mogą nie być wystarczające do podjęcia jakiejkolwiek decyzji przez użytkownika dotyczącej np. zdiagnozowania problemu czy dawkowania produktów leczniczych. Wszelkie materiały zamieszczone na stronie internetowej wyrażają jedynie osobiste opinie autora w oparciu o doświadczenie oraz literaturę przedmiotu. Autor nie ponosi odpowiedzialności za szkody wynikające ze stosowania się do treści zawartych na blogu. Przed podjęciem jakichkolwiek działań mających wpływ na życie lub zdrowie należy skontaktować się z lekarzem lub farmaceutą w celu otrzymania porady dostosowanej do indywidualnej potrzeby.

Masz pytania? Zapytaj farmaceuty: apteka@abcapteka.pl