Kleszcze - w lesie, parku i w mieście

Male stawonogi
Jeszcze 20 lat temu o kleszczach nie mówiło się tak wiele jak teraz, co dziwne, bo żyją pośród nas od dziesiątek milionów lat. Obecnie spotkać je możemy praktycznie wszędzie, na skraju lasu, parku, a nawet na trawnikach miejskich osiedli. Związane jest to najprawdopodobniej z tym, że bytują tam również gryzonie, które są ich żywicielami.

Kleszcze to pajęczaki z rzędu roztoczy. Wyróżnia się wśród nich kleszcze twarde, częściowo opancerzone oraz nie posiadające pancerza – miękkie. Posiadają aparat gębowy wyposażony w ząbki, przystosowany do picia krwi oraz płynów ustrojowych. Gatunkiem najczęściej atakującym ludzi jest kleszcz pospolity.
Miejscem ich bytowanie są głównie lasy liściaste i mieszane (o wilgotnej i bogatej ściółce). Charakterystycznym otoczeniem, w którym można znaleźć te stawonogi jest również występowanie określonych roślin takich jak: borówka brusznica, mech rokitnik oraz niektóre gatunki paproci. Cykl rozwojowy kleszcza trwa około 2 lat i obejmuje trzy aktywne stadia żywiące się krwią.

Borelioza…
Kleszcze jako specyficzne wektory przenoszą wiele chorób o podłożu zakaźnym (bakterie, wirusy) oraz inwazyjnym (grzyby, pasożyty). Zaliczamy do nich: boreliozę, zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, babeszjozę, anaplazmozę. Mogą również przenosić turolemię, bartonelozę czy gorączkę Q.

Kleszcze przenoszą patogeny z dzikich ssaków (gryzoni, jeleniowatych), ale również mogą je przekazywać w obrębie swojego gatunku, z pokolenia na pokolenie.

Najpopularniejszą chorobą koja-rzoną z kleszczami jest borelioza (zwana również chorobą z Lyme czy krętkowicą kleszczową). Stanowi ona obecnie istotny problem epidemiologiczny, a dodatkowo jest klasyfikowana jako choroba zawodowa (pracownicy leśnictw, rolnicy). Jej przebieg jest różny, w zależności od stadium. Z pewnością jest chorobą wieloukładową, ponieważ obejmuje zarówno objawy skórne (charakterystyczny wędrujący rumień), kardiologiczne, neurologiczne, kostno-stawowe jaki i narządowe. Co roku odnotowujemy wzrost zapadalności na boreliozę, głównie z powodu złej diagnostyki, braku szczepionki oraz ignorowania początkowych objawów.

Szczepienia ochronne przeciw kleszczowemu zapaleniu opon mózgowych najlepiej rozpoczynać zimą, w celu uzyskania całkowitej odporności przed zbliżającym się sezonem.

Na ciele człowieka kleszcze najczęściej przytwierdzają się do miejsc ukrytych, cienkich i dobrze ukrwionych (zgięcia łokci, kolana, pachwiny, szyja, plecy, pępek).

Dodatkowo w ich ślinie znajduje się substancje znieczulające oraz zmieniająca lokalny metabolizm skórny żywiciela (m.in. hamujące krzepnięcie). Często kleszcza zauważa się dopiero po kilku dniach, kiedy jest już mocno napompowany krwią.

Profilaktyka i postępowanie w przypadku ukąszenia:
- unikanie miejsc, w których występuje wysoka aktywność kleszczy
- noszenie odpowiedniego ubrania ochronnego (długich rękawów, wysokich butów zakrywających stopę, okrycia głowy)
- spryskiwanie odsłoniętej skóry (omijając twarz) środkami ochronnymi odstraszającymi kleszcze - repelenty
- sprawdzanie powierzchni ciała
- pranie ubrań w wysokiej temperaturze
- w przypadku zlokalizowania kleszcza na skórze, usunięcie go pęsetą (lub specjalnym przyrządem) oraz udanie się do najbliższej placówki opieki zdrowotnej
- odkażenie miejsca ukłucia
- szczepienia ochronne (szczepionka przeciw wirusowi kleszczowego zapalenia mózgu)

Piśmiennictwo: 
E. Cisak, J. Zwoliński „Borelioza i inne choroby przenoszone przez kleszcze w aspekcie narażenia zawodowego. Poradnik dla lekarzy”, 2010
http://zdrowie.onet.pl/1564757,2039,0,1,,kleszcze_historia_prawdziwa,profilaktyka
http://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,395261,przed-kleszczami-mozna-sie-ochronic-ale-warto-pomyslec-o-szczepieniu
Zdjęcia - https://pixabay.com