Probiotyki – które wybrać i kiedy stosować?

Już cywilizacje starożytne posiadały w swojej diecie napoje ze sfermentowanego mleka, sam Hipokrates zalecał je na dolegliwości układu pokarmowego. Ludy koczownicze przewożąc mleko w workach ze zwierzęcych żołądków, zauważyły że jego konsystencja i smak zaczyna się zmieniać…i to na lepsze. Z biegiem czasu odkryto ich szerokie działanie lecznicze.

Na przełomie XVIII oraz XIX wieku ukraiński mikrobiolog Ilja Miecznikow zainteresował się fenomenem zdrowia bułgarskich chłopów. Wyróżnił wiele czynników, które mogły to warunkować: bezstresowe życie, przyjazne kontakty międzyludzkie, ruch... ale było coś jeszcze, co wpływało na tężyznę fizyczną. Zaczął analizować ich codzienną dietę. O dziwo zauważył, że ich wyśmienita kondycja idzie w parze z piciem… jogurtu. To właśnie w nim odkrył dobroczynne bakterie probiotyczne rodzaju Lactobacillus acidophilus, które zwalczały patogeny.

1. Dlaczego probiotyki?

2. Co to jest mikrobiom?

3. Co to są probiotyki?

4. Czym są prebiotyki?

5. Co to jest synbiotyk?

6. Jaki jest idealny probiotyk?

7. Jakie jest działanie probiotyków?

8. Wybrane szczepy probiotyków oraz ich zastosowanie

9. Probiotyki – jak prawidłowo stosować?

Dlaczego probiotyki?

Probiotyki to jedna z najbogatszych grup asortymentu, który możemy nabyć w każdej aptece. Ilość produktów oferowanych przez producentów firm farmaceutycznych jest ogromna, więc niejednokrotnie stajemy wobec trudnego wyboru. Kierując się zakupem powinniśmy przede wszystkim zwrócić uwagę na kilka najważniejszych czynników:

Probiotyk dla dziecka czy dla dorosłego?

Dzieciom podajemy najczęściej probiotyki w postaci kropelek czy saszetek. Możemy je łączyć z wodą lub sokami. Wychodząc naprzeciwko oczekiwaniom najmłodszych pacjentów są też preparaty przypominające czekoladki (Acidolac junior). Zdecydowana większość dedykowana jest od pierwszych dni życia. W przypadku dorosłych do wyboru są saszetki, kapsułki lub ampułki.

Jaką nazwę posiada szczep wchodzący w skład danego preparatu?

To bardzo ważna kwestia, ponieważ prawidłowo opisana kultura probiotyczna potwierdza wysoką jakość preparatu. Jest to potrójna nazwa w skład której wchodzi: rodzaj, gatunek oraz szczep. Przykładem takim jest np. Streptococcus thermophilus DSM2473.

Jaka jest ilość bakterii w danym preparacie?

Odpowiednia ilość bakterii gwarantuje nam uzyskanie pożądanego efektu terapeutycznego, dlatego nie może być mniejsza niż 5 x 10⁹ jtk. (jtk. to ilość pojedynczych komórek z których następnie powstaną kolonie).

Gdzie przechowujemy?

Obecnie większość preparatów jest przechowywana w temperaturze pokojowej, ale dotyczy to jedynie suplementów. Probiotyki, które są zarejestrowane jako leki muszą być w lodówce. Nie dotyczy to jednak Enterolu (Saccharomyces boulardi).

Co to jest mikrobiom?

Mikrobiom to ogół wszystkich drobnoustrojów bytujących w organizmie ludzkim (bakterii, grzybów, archea). Występują one na skórze, w jamie ustnej, w układzie oddechowym oraz pokarmowym, a także w układzie moczowo-płciowym. Właściwy mikrobiom gwarantuje utrzymanie odpowiedniej odporności, neutralizuje toksyczne substancje ze środowiska zewnętrznego, a także wspiera funkcjonowanie i rozwój naszego mózgu.

Co to są probiotyki?

Według definicji WHO/FAO probiotyki są żywymi organizmami, które podane w odpowiedniej ilości wywierają korzystny wpływ na funkcjonowanie naszego naturalnego mikrobiomu. To działanie może wykazywać zarówno efekty miejscowe jak i ogólnoustrojowe. Zaliczamy do nich głównie bakterie mlekowe z rodzajów Lactobacillus i Bifidobacterium, drożdże Saccharomyces boulardi oraz Enterococcus faecium, Streptococcus thermophilus.

Czym są prebiotyki?

Prebiotyki to pożywki niezbędne do rozwoju bakterii probiotycznych. Stymulują ich wzrost, a także potęgują aktywność biologiczną. Są też często dodawane do produktów spożywczych np. kaszek czy pieczywa. Muszą być odporne na działanie enzymów trawiennych zawartych w soku żołądkowym aby w postaci niezmienionej przedostać się do jelita.
Należą do nich roślinne substancje spożywcze, głównie fruktooligosacharydy (inulina, laktuloza, oligofruktoza) oraz galaktooligosacharydy. Naturalnie występują w porze, bananie, szparagach, cykorii, czosnku oraz cebuli.

Co to jest synbiotyk?

Połączenie probiotyku oraz prebiotyku określamy jako synbiotyk, np.: Sanprobi Super Formuła, Multilac, Lacidar.

Jaki jest idealny probiotyk?

• Pochodzi z mikroflory ludzkiego jelita grubego.
• Jest bezwzględnym lub względnym beztlenowcem.
• Przynależy do określonego rodzaju i gatunku.
• Posiada zdolność przylegania do komórek nabłonka jelita.
• Jest odporny na kwaśne pH soku żołądkowego, enzymy trawienne i sole żółci.
• Nie wykazuje właściwości toksycznych i patogennych.
• Hamuje działanie szkodliwych bakterii.
• Ma trwałą postać biologiczną.
• Łatwo kolonizuje docelowe miejsca w organizmie.

Jakie jest działanie probiotyków?

• Odbudowują mikroflorę jelitową w trakcie lub po przebyciu infekcji bakteryjnej (głównie po kuracji antybiotykowej).
• Wchodzą w skład produktów żywnościowych, przyspieszając wchłanianie składników odżywczych.
• Stymulują pracę układu immunologicznego.
• Regulują pracę jelit, co ułatwia procesy trawienia.
• Biorą udział w syntezie witamin z grupy B (B1, B2, B6, B12, H), witaminy PP oraz kwasu foliowego.
• Wytwarzają substancje immunosupresyjne, przeciwnowotworowe a także antybakteryjne np. Lactobacillus acidophilus – acydolinę.

Wybrane szczepy probiotyków oraz ich zastosowanie

Biegunki

Większość infekcji bakteryjnych może prowadzić do niszczenia flory jelitowej Badania kliniczne potwierdzają, że zastosowanie odpowiedniego probiotyku zdecydowanie skraca czas trwania biegunki nawet o 17-30 godzin. Dotyczy to zarówno tych związanych ze stosowaniem antybiotyków, infekcyjnych czy szpitalnych.
Stosujemy tu głównie dwa szczepy: Lactobacillus rhamnosus GG (LGG). np.: Dicoflor oraz Saccharomyces boulardi, np.: Enterol, Dierol.
Seria preparatów Microflor zawierająca dwa typy Lactobactillus acidophilus, Bifidibacterium bifidum i Bifidobacterium lactis posiada szereg badań klinicznych. Każdy rodzaj tego probiotyku jest przeznaczony do stosowania w określonej jednostce chorobowej.

Helicobacter pylori

Według aktualnych zaleceń przy zakażeniach Helicobacter pylori stosujemy leczenie oparte na dwóch antybiotykach oraz inhibitorze pompy protonowej. Niestety często wiąże się to z występowaniem działań niepożądanych np. wzdęć, bólu w podbrzuszu czy suchości jamy ustnej. Włączenie właściwego probiotyku (głównie szczepów Saccharomyces boulardi oraz Lactobacillus casei DN-114001) do standardowego leczenia powoduje lepsze działanie zastosowanych leków.

Zespół jelita drażliwego (IBS)

To przewlekła choroba czynnościowa związana z nawracającymi silnymi bólami brzucha oraz zaburzeniami wypróżniania. Najprawdopodobniej ma to związek z zaburzeniami równowagi mikroflory jelitowej. Wiele badań potwierdza osłabienie objawów IBS (np. wzdęć) w trakcie podawania probiotyków zawierających szczepy: Lactobacillus plantarum 299v, Saccharomyces boulardi oraz Bifidobacterium infantis 35624.

• VIVOMIXX oraz VSL#3 to wieloszczepowe suplementy diety, zawierające 450 miliardów żywych bakterii fermentacji mlekowej i bifidobacterii: Streptococcus thermophilus, bifidobakterie (B. Breve, B. longum, B. infantis), bakterie fermentacji mlekowej (L. acidophilus, L. plantarum, L. paracasei, L. delbrueckii z podgatunku bulgaricus).
• Preparatem zawierającym Bifidobacterium infantis 35624 jest Alflorex Symbiosis.
• Przykładem preparatu zawierającego Lactobacillus plantarum 299v jest Sanprobi IBS, który zawiera ponad 10 mln bakterii tego szczepu.

Kolka niemowlęca

Przeprowadzone badania kliniczne potwierdziły skuteczność jedynie szczepu Lactobacillus reuteri Protectis (DSM17938) BioGaia.

Nietolerancja laktozy

W dzisiejszych czasach to bardzo częsta dolegliwość związana z brakiem enzymu laktazy, który umożliwia rozłożenie cukru laktozy i prawidłowe jego strawienie. Skuteczne okazują się tu szczepy Streptococcus thermophilus czy Lactobacillus bulgaricus produkujące ten enzym.

Infekcje układu moczowo-płciowego

Powodują je głównie zaburzenia mikroflory bakteryjnej związanej z nagłym spadkiem ilości bakterii rodzaju Lactobacillus. Bardzo często są to problemy nawracające, a leczenie wiąże się z przyjmowaniem zarówno probiotyku doustnego jak i dopochwowego. Dopochwowy probiotyk działa miejscowo, dodatkowo zakwaszając środowisko. Najczęściej stosowane szczepy to: Lactobacillus rhamnosus 573 Lactovaginal; Lactobacillus plantarum 57A, Lactobacillus fermentum 57B, Lactobacillus gasseri 57C Provag, Invag; Lactobacillus rhamnosus GR-12 oraz Lactobacillus reuteri RC-14 Lacibios Femina. Szczególnie rekomendowane są w okresie menopauzy, ciąży, a także połogu.

Alergia

Pierwsze badania nad wpływem probiotyków w zwalczaniu chorób alergicznych były prowadzone w krajach skandynawskich. Potwierdzono, że przyjmowanie probiotyków szczepów Lactobacillus rhamnosus GG (LGG), Lactobacillus paracasei F19, Bifidobacterium bifidium W23 oraz Lactococcus lactis W58, w czasie ciąży lub po porodzie, w istotny sposób redukowało częstość występowania objawów Atopowego Zapalenie Skóry. Dotyczy to zwłaszcza dzieci z grupy ryzyka.

Probiotyki – jak prawidłowo stosować?

Nieznana jest obecnie ogólnie przyjęta zasada stosowania probiotyku. Przyjmuje się, że minimalna dawka terapeutyczna wynosi od 10⁶-10⁹ do 10⁸-10¹⁰ CFU (colony forming units) dziennie.
Probiotyki mogą być stosowane o każdej porze dnia - należy się tu kierować zaleceniami lekarza lub producenta preparatu.

Nie stosujmy probiotyków łącznie z antybiotykami (zwłaszcza z tymi o szerokim spektrum działania). Zachowajmy przynajmniej 2-3 godziny odstępu.

U osób z obniżoną odpornością, przyjmujących leki immunosupresyjne oraz w chorobach autoimmunologicznych powinny być stosowane wyłącznie po konsultacji z lekarzem.

Podsumowanie

Prawidłowa równowaga flory jelitowej to gwarancja naszego zdrowia. Dzięki wielu dobrze dobranym preparatom możemy w szybki sposób zareagować na niepokojące objawy i uzyskać oczekiwany rezultat terapeutyczny.
Pamiętajmy jednak, że przede wszystkim powinniśmy zacząć od naszej codziennej diety i to właśnie z nią dostarczać naturalnych probiotyków. Przede wszystkim fermentowanych produktów mlecznych (tj. kefiry, jogurty, maślanki, kwaśne mleka), a ponadto kiszoną kapustę, kiszone ogórki, kombuche, zakwas buraczany czy zakwas chlebowy. Wspierajmy je naturalnymi prebiotykami występującymi w czosnku, ziemniakach czy porach. Dzięki temu w naturalny sposób będziemy wspierać nasz system odporności.

Piśmiennictwo:

1. Jach M., Łoś R., Maj M., Malm A.: Probiotyki– Aspekty funkcjonalne i technologiczne; POST. MIKROBIOL., 2013, 52, 2, 161–170
2. Malinowska M., Tokarz-Deptuła B., Deptuła W.: Mikrobiom człowieka; POST. MIKROBIOL., 2017, 56, 1, 33–42
3. Mojka K.: Probiotyki, prebiotyki i synbiotyki – charakterystyka i funkcje; PROBL HIG EPIDEMIOL, 2014, 95(3): 541-549
4. Roży A., Jaguś P., Chorostowska-Wynimko J.:Rola probiotyków w profilaktyce i leczeniu chorób alergicznych; PNEUMOL. ALERGOL. POL. 2012; 80, 1: 65–76
5. Ruszkowski J., Szewczyk A., Witkowski J. M.:Przegląd doustnych prebiotyków, probiotyków, synbiotyków i postbiotyków dostępnych na polskim rynku aptecznym, FARM POL, 2018, 74 (2): 114–122
6. Szajewska H.: Praktyczne zastosowanie probiotyków; GASTR KLIN 2014, tom 6, nr 1, 16–23
7. https://www.farmacjapraktyczna.pl/2020/09/probiotyki-jesienia-fakty-i-mity/
8. https://www.jagiellonskiecentruminnowacji.pl/wpcontent/uploads/2019/01/dobrodziejstwa_probiotykow_anna_zaremba.pdf
9. https://www.razemnadiecie.org/ilja-miecznikow-nobel-sposob-dlugowiecznosc/
10. https://www.ekologia.pl/styl-zycia/zdrowa-zywnosc/jogurt-naturalny-wlasciwosci-sklad-i-zastosowanie-jogurtu-naturalnego,24474.html

O Autorze

dr n. farm. Magdalena Bruzgo-Grzybko - Absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Na co dzień pracuje w aptece, gdzie edukuje, słucha i doradza. Prywatnie mama dwulatki, miłośniczka gier planszowych, muzyki na żywo i książek. Uwielbia jeziora i pływanie, gdzie spędza każdą wolna chwilę z najbliższymi i przyjaciółmi.

Publikacje zamieszczone na niniejszym blogu mają charakter informacyjno-poglądowy. Żaden wpis nie stanowi porady medycznej ani farmaceutycznej dostosowanej do konkretnej sytuacji. Uzyskane informacje mogą nie być wystarczające do podjęcia jakiejkolwiek decyzji przez użytkownika dotyczącej np. zdiagnozowania problemu czy dawkowania produktów leczniczych. Wszelkie materiały zamieszczone na stronie internetowej wyrażają jedynie osobiste opinie autora w oparciu o doświadczenie oraz literaturę przedmiotu. Autor nie ponosi odpowiedzialności za szkody wynikające ze stosowania się do treści zawartych na blogu. Przed podjęciem jakichkolwiek działań mających wpływ na życie lub zdrowie należy skontaktować się z lekarzem lub farmaceutą w celu otrzymania porady dostosowanej do indywidualnej potrzeby.

Masz pytania? Zapytaj farmaceuty: apteka@abcapteka.pl